Τις περισσότερες φορές όταν γίνεται αναφορά στη παρουσία των γενετικά τροποποιημένων τροφίμων στην Ελλάδα περισσότερο λόγος γίνεται για τσουβάλια με μεταλλαγμένους σπόρους, επιμολύνσεις σε χωράφια, προσπάθειες για πειραματικές καλλιέργειες και κοινοτικές οδηγίες. Ωστόσο τα τελευταία χρόνια υπάρχει ένας φορέας που απροκάλυπτα έχει επωμιστεί τον ρόλο του υπεύθυνου εκπροσώπου των εταιρειών βιοτεχνολογίας και κατ’ επέκταση των “μεταλλαγμένων”, με ότι αυτά συνεπάγονται…
….Ο φορέας αυτός δεν είναι παρά μια εταιρεία η Bionova Ε.Ε., η οποία ως EuropaBio Hellas-αντιπροσωπος του Ευρωπαικού λόμπι βιοτεχνολογίας EuropaBio- προπαγανδίζει και υποβοηθά με ποικίλα μέσα την εισαγωγή και εδραίωση της βιοτεχνολογίας στην Ελλάδα σε τεχνολογικό και εμπορικό επίπεδο.
Η ατζέντα της περιλαμβάνει μεταξύ άλλων την προώθηση των γενετικά τροποποιημένων οργανισμών, βιοτεχνολογικές καινοτομίες σε ιατρική και βιολογία, το πατεντάρισμα γονιδιακού υλικού και συνεργασίες του επιχειρηματικού με τον ακαδημαϊκό κόσμο. Επιδιώκει έτσι, με προφάσεις επιστημονικής και κοινωνικής ανάπτυξης, να δημιουργήσει το κατάλληλο έδαφος για την αποδοχή των παραπάνω θεμάτων από την Πολιτεία, τον ακαδημαϊκό χώρο και τους πολίτες ανοίγοντας τον δρόμο για την αμετάκλητη επιβολή των βιοτεχνολογικών εταιρειών.
Οι στρατηγικές που ακολουθούν οι υπέρμαχοι της βιοτεχνολογίας εξελίσσονται πια με οξυδέρκεια, γι’ αυτό ανάλογη πρέπει να είναι και η αντιμετώπισή τους. Το παρόν άρθρο μπορεί να θεωρηθεί ως μια παραίνεση για την ανασύνταξη των κινημάτων που διαβλέπουν καθαρά πως η Βιοτεχνολογία δεν είναι παρά μια εξελιγμένη έκφανση της κυριαρχίας και του κέρδους. Η σημασία που αυτές οι έννοιες εμπεριέχουν κάνουν τους λόγους αντίστασης ακόμη πιο ουσιαστικούς.
Το λόμπι της βιοτεχνολογίας σε Αμερική και Ευρώπη
Tο κυριότερο λόμπι γκρουπ της Βιοτεχνολογίας στην Αμερικάνικη ήπειρο είναι ο Οργανισμός Βιομηχανιών της Βιοτεχνολογίας BIO (Biotechnology Industries Organiζation, www.bio.org) ο οποίος εκπροσωπεί περισσότερες από 1000 εταιρείες, πανεπιστήμια και ερευνητικά κέντρα.
Κύριος σκοπός του είναι η προώθηση της βιοτεχνολογίας σε όλα τα επίπεδα με την επιρροή ως λόμπι για τη διασφάλιση πολιτικών φιλικών προς βιοτεχνολογία, την προπαγάνδα σε ΜΜΕ και την δικτύωση και συνεργασία για την εξυπηρέτηση των σκοπών τους.
Κάθε χρόνο η BIO διοργανώνει το αντίστοιχο συνέδριο με σκοπό την προώθηση των επενδυτικών ευκαιριών και των δημοσίων σχέσεων των εταιρειών που συμμετέχουν. Τα συνέδρια αυτά είναι για τις ομάδες αντίστασης κατά της βιοτεχνολογίας το αντίστοιχο των διασκέψεων των G8 για τους πολέμιους της παγκοσμιοποίησης και συναντούν κάθε χρόνο πάμπολλες αντιδράσεις με αντι-συνέδρια και διαδηλώσεις να πραγματοποιούνται κατά την διάρκειά τους.
Στην Ευρώπη, η βιομηχανία της βιοτεχνολογίας αντιπροσωπεύεται από τη EuropaBio (European Association of Bio-Industries, www.europabio.org). Δημιουργήθηκε το 1996 με έδρα τις Βρυξέλλες και αυτό-προσδιορίζεται ως “μη κερδοσκοπικός οργανισμός που εκπροσωπεί 25 Εθνικές Αντιπροσωπείες (Ενώσεις Εταιρειών Βιοτεχνολογίας από τις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, την Ελβετία και τη Νορβηγία). Οι Εθνικές Αντιπροσωπείες με τη σειρά τους εκπροσωπούν πάνω από 1500 Ευρωπαϊκές εταιρείες και βιομηχανίες όλων των μεγεθών που αναπτύσσουν ή εμπορεύονται εφαρμογές βιοτεχνολογίας.
Οι Ευρωπαίοι θιασώτες της βιοτεχνολογίας όταν εκφράζονται με δικά τους λόγια περιγράφουν ίσως καλύτερα τον τρόπο με τον οποίο επιδιώκουν να προωθήσουν το πρόγραμμα τους. Έτσι, ως δράση της EuropaBio περιγράφεται “η προώθηση ενεργειών (lobbying) στα ανώτερα κέντρα λήψης αποφάσεων (Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, Ευρωπαϊκή Επιτροπή, Συμβούλιο Υπουργών και Συναντήσεις Κορυφής), ώστε μεταξύ άλλων:
· να δημιουργηθούν νομοθετικά πλαίσια που να ευνοούν τη βιοτεχνολογία και τις συναφείς επιστήμες στην Ευρώπη
· να αφομοιωθεί η σημασία της Βιοτεχνολογίας από τους Ευρωπαίους πολίτες
· να δημιουργηθεί πλαίσιο προβολής Βιοτεχνολογίας στα μαζικά μέσα ενημέρωσης
· να εδραιωθεί ο ηγετικός ρόλος Βιοτεχνολογίας ως πηγής δημιουργίας ευρωπαϊκού εισοδήματος
Αποκαλυπτικό για τον τρόπο δράσης της EuropaBio είναι το σκάνδαλο που είχε ξεσπάσει το 1997 όταν διέρρευσε η αναφορά της Burson Marsteller, κορυφαίας εταιρείας συμβούλων δημοσίων σχέσεων, η οποία είχε αναλάβει να σχεδιάσει την στρατηγική που έπρεπε να χαραχθεί ώστε να δημιουργηθεί μια αρεστή εικόνα για τα γ.τ. τρόφιμα στην Ευρώπη. Η ίδια εταιρεία ήταν αυτή που είχε ξελασπώσει την πολυεθνική εταιρεία χημικών Union Carbide μετά από την έκρηξη εργοστασίου της στην Ινδία που είχε προκαλέσει χιλιάδες θύματα. Οι οδηγίες που δίνονταν ήταν ξεκάθαρες:
“…Πρέπει να αποφεύγονται ανοιχτά debate στα Μ.Μ.Ε. σχετικά με τους κινδύνους των γ.τ.ο. γιατί είναι μάχες που εύκολα θα χαθούν….Χρησιμοποιήστε πολιτικά πρόσωπα και έγκυρους δημοσιογράφους για να μεταφέρουν το μήνυμα και αποφεύγετε επίσης κατ’ ιδίαν εμφανίσεις. Αυτό κάνει πιο έγκυρο το μήνυμα και δεν συνδέει την αξιοπιστία της πληροφορίας με τον χώρο των βιομηχανιών βιοτεχνολογίας και την επιδίωξη κέρδους…Μέσω των Μ.Μ.Ε. πρέπει να παρέχουν υλικό με θετικά, ανθρώπινα μηνύματα που να γεννούν ελπίδα, ικανοποίηση, φροντίδα…”
Η πανάκριβη καμπάνια δημοσίων σχέσεων της EuropaBio στα Μ.Μ.Ε. αποδείχθηκε τελικά αποτυχημένη και αυτό οφείλεται κατά μεγάλο μέρος στις διαφορετικές συνθήκες που επικρατούν στα Ευρωπαϊκά Μ.Μ.Ε. όπου η εταιρειακή επιρροή δεν υφίστανται τόσο έντονα ώστε να πνίγονται ολοσχερώς οι αντιγνωμίες στο θέμα των γ.τ.ο.
Όσο αφορά όμως την επιρροή στις αποφάσεις και απόψεις της Ευρωπαϊκής επιτροπής η EuropaBio παίζει σημαντικό ρόλο και έχει καταφέρει να κάνει αισθητή την παρουσία της πιέζοντας εκ των έσω για την επιβολή φιλικών νομοθεσιών και την εξασφάλιση ερευνητικών κονδυλίων.
Οι εκπρόσωποι του λόμπι της Βιοτεχνολογίας στην Ελλάδα
Στον ελληνικό χώρο και μέχρι το 1999 όσες προσπάθειες για την εμπορική ή πειραματική καλλιέργεια γ.τ. προϊόντων είχαν εγκριθεί, πραγματοποιούνταν με την πρωτοβουλία των εταιρειών του χώρου. Η εμπορική εφαρμογή της βιοτεχνολογίας στη χώρα αντιπροσωπεύονταν από αυτές τις εταιρείες με τη συνδρομή πανεπιστημιακών και ερευνητών που εμπλέκονταν στην σχετική έρευνα. Ωστόσο, καμία θεσμοθετημένη προσπάθεια επιρροής-με τη μορφή λόμπι και οργανωμένης δημόσιας προπαγάνδας που να υποστηρίζει τα συμφέροντα της βιοτεχνολογίας όπως υφίσταται στο εξωτερικό-δεν υπήρχε μέχρι και το 2002 όποτε και ιδρύθηκε η εταιρεία Bionova E.E.
Από την ίδρυση της η Bionova (www.bionova.gr) αυτό-προσδιορίστηκε ως “εταιρεία παροχής συμβουλευτικών υπηρεσιών και εκδόσεων η οποία δραστηριοποιείται στο τομέα των βιο-επιστημών, κυρίως της Βιοτεχνολογίας, και με συστηματικές, συνεχώς αναπτυσσόμενες και πολύμορφες δραστηριότητες, καλύπτει ουσιαστικές ανάγκες όλων των εμπλεκομένων παραγόντων του χώρου”.
Αναλυτικά οι τομείς δραστηριότητας της Bionova είναι:
· Εκπροσώπηση στη Ελλάδα της EuropaBio από το 2004, ως EuropaBio Hellas, που εκτός από το να εξυπηρετεί τις αρχές που πρεσβεύει η EuropaBio, “συνδέει όλες τις πιθανές εμπορικές εφαρμογές, απότοκες της Βιοτεχνολογικής έρευνας στην Ελλάδα και την Νοτιοανατολική Ευρώπη με τους καταλληλότερους αποδέκτες στην Ε.Ε., μέσα από ένα δίκτυο 1800 Ευρωπαϊκών εταιρειών”.
· Έκδοση του περιοδικού BIO μέσω του οποίου ενημερώνει και προπαγανδίζει για θέματα βιοτεχνολογίας στον ιατρικό, περιβαλλοντικό και αγροτικό τομέα (Κόκκινη, Λευκή και Πράσινη Βιοτεχνολογία όπως αποκαλούνται). Εκδίδει επίσης βιβλία όπως το “Γενετικά Τροποποιημένα Τρόφιμα” το 2004, το οποίο “απευθύνεται εξίσου πειστικά στο επιστημονικό μα και στο ευρύ κοινό, γραμμένο με πίστη στην επιστημονική δεοντολογία και αλήθεια φιλοδοξεί να συμβάλλει σε μία ενημέρωση δίχως προκαταλήψεις και σε μία συζήτηση που θα περιλαμβάνει περισσότερα επιχειρήματα από κραυγές”. Το βιβλίο υπογράφεται από έναν πανεπιστημιακό και από έναν ερευνητή του Εθνικού Ιδρύματος Αγροτικής Έρευνας.
· Πραγματοποίηση ετήσιων διεθνών συνεδρίων Βιοτεχνολογίας και σεμιναρίων στη Ελλάδα (www.igbf.gr). Καλεσμένοι στα συνέδρια είναι μεταξύ άλλων εντυπωσιακά πρόσωπα της επιστήμης, όπως πανεπιστημιακοί βραβευμένοι με νόμπελ καθώς και εκπρόσωποι κρατικών φορέων, όπως ερευνητές κρατικών ιδρυμάτων και στελέχη υπουργείων. Το 1ο συνέδριο είχε πραγματοποιηθεί το 2004 υπό την αιγίδα 4 υπουργείων (Υγείας& Κοινωνικής Αλληλεγγύης, Αγροτικής Ανάπτυξης & Τροφίμων, Εθνικής Παιδείας, Πολιτισμού) και αρκετών βιομηχανιών του χώρου. Το 2ο συνέδριο πραγματοποιήθηκε τον Ιούλη του 2005 ενώ το 3ο προγραμματίζεται για τον Οκτώβρη του 2006. Μεταξύ άλλων οργανώνει σεμινάρια όπως αυτό του Δεκεμβρίου του 2005 που αφορούσε όσους εμπλέκονται με την αγροτική παραγωγή και είχε να κάνει με τις δυνητικές εφαρμογές της βιοτεχνολογίας στον Ελληνικό γεωργικό τομέα.
· Τέλος, με την ονομαζόμενη “Τεχνομεσιτεία Βιοτεχνολογίας” επιδιώκει “να παράσχει νομικές υπηρεσίες για την εξασφάλιση Δικαιωμάτων Ευρεσιτεχνίας (Πατέντα) σε τοπικό ή παγκόσμιο επίπεδο και, μετά από έρευνα καταλληλότητας και εντοπισμό υποψηφίων χρηματοδοτών (Venture Capitalists), βοηθά στην Εύρεση Χρηματοδότησης Ελληνικών Επιχειρήσεων Βιοτεχνολογικού προσανατολισμού.”
Τακτικές και ευσεβείς πόθοι
Ιδρυτές της Bionova E.E. είναι, μεταξύ άλλων, πανεπιστημιακοί καθηγητές από τα πανεπιστήμια Κρήτης και Αθηνών ενώ η εταιρεία έχει δημιουργήσει ένα δίκτυο ατόμων που εμπλέκει αντιπροσώπους εταιρειών και σύμβουλους επιχειρήσεων με πανεπιστημιακούς και ερευνητές, προσπαθώντας έτσι να δώσει πολυμορφική οντότητα στον Ελληνικό βιοτεχνολογικό τομέα και να “προάγει την συνεργασία την συνεργασία μεταξύ της Ακαδημαϊκής κοινότητας και του κόσμου των επιχειρήσεων”.
Τα άμεσα ενδιαφέροντα των υπέρμαχων της βιοτεχνολογίας, τα οποία ευελπιστούν να τα δουν να αναπτύσσονται στον Ελλαδικό χώρο διαφαίνονται από τα θέματα που παρουσιάζονται στα ετήσια συνέδρια: Έρευνα και εφαρμογή των γενετικά τροποποιημένων φυτών, επιχειρηματική διάσταση της επιστημονικής έρευνας με διασύνδεση των ερευνητικών ομάδων και εργαστηρίων με δημόσιες και ιδιωτικές επιχειρήσεις.
Χαρακτηριστικό επίσης για τον πως αντιλαμβάνονται την ελληνική πραγματικότητα οι υπέρμαχοι της βιοτεχνολογίας είναι και ο τρόπος που αντιμετωπίζουν το προβληματισμό για τις τυχόν συνέπειες των γ.τ,ο, και τις ευαισθησίες της συντριπτικής πλειοψηφίας του κόσμου. Στο συνέδριο του 2004 και στη παρουσίαση του αντιπρόεδρου της Bionova N. Αλεβιζόπουλου, ένα από τα τελευταία στη σειρά σπουδαιότητας προβλήματα για την ανάπτυξη της βιοτεχνολογίας στην Ελλάδα είναι η “κοινωνική παρανόηση, λ.χ. αντι-παγκοσμιοποίηση..” καθαρίζοντας γρήγορα με την λογική και τον προβληματισμό που γεννάει την αμφισβήτηση της βιοτεχνολογίας.
Οι πολιτικοί εκπρόσωποι
Το πλαίσιο της ανάπτυξης και επένδυσης σε καινοτόμες τεχνολογίες με το οποίο στολίζεται η διευκόλυνση της δράσης των εταιρειών βιοτεχνολογίας διαφαίνεται καθαρά και από τις δηλώσεις και την παρουσία κυβερνητικών εκπροσώπων σε συνέδρια καθώς και σε κάθε άλλη ευκαιρία για τοποθέτηση πάνω στο θέμα.
Στο συνέδριο του 2004 μεταξύ άλλων καλεσμένοι ήταν και ο Γ.Γ. του Εθνικού Ιδρύματος Έρευνας και Τεχνολογίας ο οποίος επισήμανε ότι “η πολιτεία είναι έτοιμη να συμβάλλει στην εξέλιξη της Ελληνικής Βιοτεχνολογίας με αποφασιστικό τρόπο”.
Στο ίδιο συνέδριο ο τότε υφυπουργός Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων που τόνισε, με μετριοπάθεια, ότι “οι μεγάλες ευκαιρίες ανάπτυξης της βιοτεχνολογίας θα πρέπει να σέβονται τις κοινωνικές ευαισθησίες των Ελλήνων πολιτών”.
Σε άλλες περιπτώσεις πάλι ο Γ. Παπανδρέου, προεκλογικά, μιλούσε επίσης για μια στρατηγική που θα “παράγει περιβαλλοντικές αξίες και θα δώσει νέες ευκαιρίες για τους νέους αγρότες και νέους επιστήμονες της βιοτεχνολογίας και της γενετικής” ενώ τον Απρίλη του 2005 στο συνέδριο με θέμα τη Βιοτεχνολογία και Τεχνολογία Τροφίμων που διοργάνωσαν η Ένωση Ελλήνων Χημικών και ο Πανελλήνιος Σύλλογος Χημικών Μηχανικών, με την συμπαράσταση της Bionova,,ο υπουργός Ανάπτυξης Δ. Σιούφας τόνισε ότι “oι εφαρμογές της βιοτεχνολογίας έχουν συμβάλει σημαντικά στη βελτίωση της ποιότητας και στην παραγωγή νέων συστατικών καθώς και νέων ειδών των τροφίμων, όπως τα λειτουργικά τρόφιμα…είναι ανάγκη οι ερευνητικές ομάδες που ασχολούνται με την βιοτεχνολογία και την τεχνολογία τροφίμων να συνδέσουν στενότερα την έρευνά τους με την παραγωγή και την οικονομική ανάπτυξη”.
Πίσω από το επίσημο προσωπείο
Η Bionova, ως EuropaBio Hellas ακολουθεί ξεκάθαρα τις πάγιες τακτικές των μηχανισμών της βιοτεχνολογίας όπως ήδη έχουν εφαρμοστεί στο εξωτερικό, εξυπηρετώντας έτσι την προπαγάνδα που θέλει να παρουσιάζει την επικράτηση των γ.τ.ο ως αναπόφευκτο βήμα για ανάπτυξη.
Διαθέτοντας ως ανεξάντλητη πηγή υποστήριξης τις εμπλεκόμενες εταιρείες εκδίδει περιοδικά και βιβλία και στήνει καλά οργανωμένα συνέδρια, με διεθνείς καλεσμένους κορυφής και κρατικούς εκπρόσωπους τα οποία τους παρέχουν ένα αξιόπιστο και υψηλού κύρους χαρακτήρα, αποφεύγοντας κάθε συνειρμό για τον στυγνό κερδοσκοπικό χαρακτήρα των μηχανισμών που αντιπροσωπεύουν.
Απροκάλυπτα επίσης παρουσιάζονται και ως οι φορείς που θα μεσολαβήσουν για την νομική κάλυψη και την μεσιτεία εξεύρεσης διεθνών προστατών που θα χρηματοδοτήσουν την έρευνα και το πατεντάρισμα της. Δίνουν με αυτό τον τρόπο την απαραίτητη παρότρυνση στους επιστήμονες του χώρου να μπουν γα τα καλά στον παζάρι της συνεργασίας με μεγάλες εταιρείες που θα τους καλύψουν οικονομικά και φυσικά θα επωμιστούν τα οφέλη και την εγκυρότητα της ερευνητικής τους δουλειάς.
Η επιρροή των εταιρειών στους κρατικούς μηχανισμούς αποκτά λοιπόν ένα θεσμοθετημένο άλλοθι, αποφεύγοντας το να δοθεί η ρετσινιά της συνεργασίας με “μεγάλες βρώμικες πολυεθνικές που προωθούν τα μεταλλαγμένα” και ενδύεται με το ενάρετο καθήκον για την “επιχειρηματική δραστηριότητα, την οικονομική και επιστημονική πρόοδο σε συνεργασία με την Ελληνική Ακαδημαϊκή κοινότητα”.
Οι εκδόσεις περιοδικών και βιβλίων από την άλλη δίνουν φωνή και επιστημονική αξιοπιστία σε όποια θέματα αφορούν τους εμπλεκόμενους του χώρου και δελεάζουν το επιστημονικό κοινό με την κύρος και την συσχέτισή του με το μέτωπο της διεθνούς επιστημονικής έρευνας πάνω σε “καυτά” θέματα. Έτσι αποτείνονται από τη μία στο κομμάτι της επιστημονικής κοινότητας που διψά για εξεζητημένη εγκυρότητα ενώ από την άλλη καθησυχάζονται οι απλοί πολίτες με το να μαθαίνουν από κρατικούς ερευνητές και πανεπιστημιακούς τον ευεργετικό χαρακτήρα της βιοτεχνολογίας.
Έτσι, η Bionova Ε.Ε. επωμίζεται καθαρά τον ρόλο του θιασώτη της Βιοτεχνολογίας στην Ελλάδα και κατ΄ επέκταση των γ.τ.ο. με ότι αυτά μπορούν να επιφέρουν, πρεσβεύοντας τους διεθνείς βιοτεχνολογικούς μηχανισμούς στην προσπάθεια επιβολής των συμφερόντων τους.
Η αντίδραση
Στην Ελλάδα και μέχρι την επιβολή του μορατόριουμ το 1999 είχαν πραγματοποιηθεί 19 προσπάθειες για την εμπορική ή πειραματική καλλιέργεια ΓΤ προϊόντων οι οποίες συνάντησαν την αντίδραση όχι μόνο οικολογικών οργανώσεων αλλά και των ίδιων των παραγωγών. Ωστόσο, οι εταιρείες βιοτεχνολογίας ακολούθησαν την τακτική της εσκεμμένης επιμόλυνσης κι αυτό διαφαίνεται και από τα επίσημα στοιχεία που είχε δημοσιεύσει το υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων για τα φορτία με επιμολυσμένους σπόρους που έχουν κατά καιρούς βρεθεί.
Παρόλο που από το ξεκίνημα της, η δράση της Bionova στην Ελλάδα δεν είχε ταυτοποιηθεί πρωτύτερα, το πρώτο συνέδριο της το 2004 συνάντησε την κινητοποίηση από μέρους του οικολογικού και αντιεξουσιαστικού χώρου μέσω του Αυτόνομου Συντονιστικού Δράσης, το οποίο είχε πραγματοποιήσει διαδήλωση κατά την διάρκεια του συνεδρίου με την παρουσία αρκετών εκατοντάδων ατόμων.
Έκτοτε ανάλογες αντιδράσεις ενάντια στις πρωτοβουλίες των συγκεκριμένων θεσμοθετημένων εκπροσώπων της Βιοτεχνολογίας δεν έχουν υπάρξει, ενώ δίκτυα και ομάδες κατά των γ.τ.ο συνεχίσουν να πραγματοποιούν εκδηλώσεις και διαμαρτυρίες κατά διαστήματα όπως οι συναντήσεις Οικολογικής Γεωργίας και Χειροτεχνίας και η διαδήλωση το καλοκαίρι του 2005 στα Ψαχνά Ευβοίας, στις εγκαταστάσεις της εταιρείας Σόγια Ελλάς.
Η εξέλιξη
Οι κινήσεις των βιοτεχνολογικών μηχανισμών γίνονται όλο και περισσότερο μελετημένες και ακολουθούνε πια πλάγιες και λιγότερο επισφαλείς οδούς για να την εφαρμογή του προγράμματός τους.
Οι τελευταίες εξελίξεις με τις κοινοτικές οδηγίες που διευκολύνουν την εδραίωση αυτών των μηχανισμών και η διφορούμενη στάση της Πολιτείας δείχνει ότι απαιτείται μια επαναζωογόνηση των ίδιων των κινημάτων κατά της βιοτεχνολογίας τόσο στον τρόπο με τον οποίο οργανώνεται η αντίσταση όσο και στην αξιολόγηση των παρεμβάσεων και ενεργειών.
Η περιγραφή και η δημοσιοποίηση των λειτουργιών των βιοτεχνολογικών μηχανισμών την μπορεί να καταδείξει τους γενικές γραμμές των τρόπων της δράσης. Αυτό που θα πρέπει να επιδιωχθεί είναι η αλληλεγγύη και η εμπνευσμένη συν-διαμόρφωση να τους κάνει και συνεχή πρακτική.
Posts
